Làng gốm Bàu Trúc

Làng gốm Bàu Trúc – “Đất Nở Hoa trên bàn tay các Mẹ”

Làng Gốm Bàu Trúc Ninh Thuận là một trong hai nghề truyền thống độc đáo của đồng bào Chăm Ninh Thuận. Nơi đây lưu giữ một hồn Chăm linh thiêng qua nhiều thế hệ. Ghé thăm Bàu Trúc là một hoạt động tham quan nhân văn góp phần gìn giữ và bảo tồn một nét văn hoá độc đáo của dân tộc.

Địa chỉ: Tỉnh lộ 703, thị trấn Phước Dân, Huyện Ninh Phước, Ninh Thuận. Theo QL1A theo hướng từ trung tâm Tp. Phan Rang về phía Nam thì Làng Gốm Bàu Trúc cách Tp. Phan Rang 12 km.

Giá vé tham quan: Tham quan làng hốm Bàu Trúc hoàn toàn miễn phí, bạn được thoải mái tham quan, mặc dù là không tốn chi phí nhưng bạn khi vào đây để tham quan nên mua một vài đồ gốm coi như ủng hộ người làm nghề cũng như góp phần bảo vệ làng nghề và đồ gốm bên trong làng rát đẹp và đa dạng nên còn ngần ngại gì mà không chọn ngay cho mình một chiếc bình hay một bức tượng bằng gốm để đem về nhà khoa với bạn bè, gia đình.

Khi đến Làng Gốm Bàu Trúc bạn sẽ được tận mắt chứng kiến nghệ nhân Bàu Trúc biểu diễn cách làm một sản phẩm Bàu Trúc. Ngoài ra, bạn được hướng dẫn tận tình để làm một sản phẩm Gốm cho riêng mình lưu lại kỷ niệm khi về nơi đây.

Thời gian mở cửa

Đối với giờ mở cửa tham quan:

Ngày hoạt động	Thứ 2 đến Chủ Nhật	Những ngày lễ- Tết
Thời gian mở cửa	7:00 đến 17:00	7:00 đến 17:00

Nguồn gốc:

Đây là làng Gốm được biết đến làng gốm cổ nhất Đông Nam Á, theo tuyên truyền ông Tổ nghề Gốm nơi đây là ông Po Klong Chanh. Nghề này ban đầu chỉ được truyền lại cho các phụ nữ trong làng (người Chăm đạo Balamon theo chế độ mẫu hệ) để làm các vật dụng phục vụ cuộc sống sinh hoạt hằng ngày: chum, vại, lò than, tộ kho cá…

Đặc thù, trong một gia đình Chăm mẫu hệ người phụ nữ chiếm vai trò quan trọng, họ rất tháo vát từ làm kinh tế đến chăm sóc gia đình. Ngày nay, mặc dù với sự giao thoa văn hoá Chăm – Kinh có chút biến đổi “Mẫu hệ, phụ quyền”, người đàn ông tham gia đóng góp nhiều hơn nhưng người phụ nữ Chăm vẫn giữ vai trò rất quan trọng trong gia đình.

Làng gốm này từ xưa đến nay vẫn giữ truyền thống làm hoàn toàn bằng tay. Điều đặc biệt hơn cả, là nghề làm gốm này ở Bàu Trúc chỉ dành riêng cho phụ nữ. Vì người Chăm ở đây vẫn theo chế độ mẫu hệ, nên nghề này vẫn còn duy trì theo truyền thống mẹ truyền con nối. Trong gia đình chỉ có phụ nữ mới được làm gốm các công việc khác như lấy đất, đắp đất thì đàn ông trong nhà phụ giúp. Đặt biệt, cái nghề làm gốm giản dị chỉ gói gọn trong khuôn khổ của từng gia đình.

Quy trình làm gốm Bàu Trúc hoàn toàn thủ công độc đáo:

– Nguyên liệu làm Gốm Bàu Trúc: Thành phần chính của gốm Bàu Trúc là đất sét và cát mịn. Ban đầu người dân lấy đất sét từ ruộng lúa bên bờ sông Quao (con sông cách làng không xa theo hướng tỉnh lộ 703), từ mặt đất ruộng người dân đào sâu khoảng 03 lớp đất thịt trồng trọt bên trên và thu được loại đất sét bên dưới để làm gốm (Theo tâm linh của người dân: bao đời nay sống với nghề gốm đất mẹ vẫn yêu thương và che chở, dù đã khai thác rất nhiều nhưng đất mẹ vẫn đẻ ra, bồi đắp đong đầy nuôi sống bao thế hệ). 

• Sau đó, đất sét này được lấy về phơi khô, đập nhỏ và nhào nhuyễn cùng với nước tạo độ dẻo và kết dính cao. Đất sau khi đã được nhào kỹ, người làm gốm kết hợp với cát mịn để hoàn tất nguyên liệu làm nên gốm Bàu Trúc. Tùy theo kích thước và công ụng của sản phẩm mà nghệ nhân trộn tỷ lệ cát và đất sét thích hợp.

Điểm độc đáo không dùng Bàn Xoay

Điểm đặc biệt cách làm Gốm Bàu Trúc: không như những làng nghề làm gốm khác người nghệ nhân đứng cạnh một bàn xoay và dùng đôi tay tinh tế tạo thành hình dáng sản phẩm.

Tại đây ngược lại, nghệ nhân làm Gốm Bàu Trúc lại xoay quanh một bàn làm Gốm đặt cố định. Mọi người hay nói vui với nhau đây là phương pháp làm Gốm “TAY QUAY, MÔNG XOAY”.

Cách sáng tạo hoa văn trên sản phẩm

Các hoa văn trên Gốm Bàu Trúc cũng được sáng tạo hết sức độc đáo và gần gũi – nghệ nhân dùng các vật dụng có sẵn: vòng tre tròn, vỏ sò, hay các vật dụng sinh hoạt trong cuộc sống đời thường…tạo hoa văn trên các sản phẩm.

Sau khi sản phẩm hoàn tất nghệ nhân đem các sản phẩm xếp gọn gàng nơi bóng mát và thoáng gió (phơi gió) để đảm bảo sản phẩm có độ bền như mong muốn. Khi sản phẩm đã khô nước có thể nhìn thấy màu gốm, mới đem những sản phẩm này ra phơi trực tiếp dưới ánh nắng để khô hẳn trước khi nung.

Cách Nung Lộ Thiên độc đáo tại Bàu Trúc

Nói đến nung gốm, khi đến tham quan các cơ sở làm gốm tại Bàu Trúc (cũng là nhà ở & làm việc của người dân nơi đây) khách tham hoàn toàn không nhìn thấy các Lò Nung gốm. Cách nung ở đây người dân gọi là “Nung Lộ Thiên”.

Ban đầu, ngoài sân rộng người dân chất 1 lớp vỏ trấu (vỏ hạt lúa) bên dưới làm nền, sau đó chất 01 lớp củi lên trên vỏ trấu và bắt đầu xếp sản phẩm lên trên: các sản phẩm lớn nhỏ đan xen nhau. Cuối cùng, phủ toàn bộ lên 1 lớp rơm khô bao phủ toàn bộ và đốt trong khoảng thời gian 12-14h (nung qua đêm). Lửa sẽ nung chín sản phẩm gốm – dưới con mắt của người làm gốm sẽ biết được sản phẩm gốm đã đạt độ chín đạt yêu cầu hay chưa?

 Lên màu cho sản phẩm Gốm

Khi sản phẩm gốm đã chín, để tạo độ bóng trên mỗi sản phẩm Gốm Bàu Trúc. Nghệ nhân dùng “Vỏ Hạt Điều” bỏ vào nước ấm ngâm cho ra tinh chất trong vỏ hạt. Sau đó dùng bình xịt, phun hỗn hợp này lên sản phẩm khi chưa nguội hẳn. Sản phẩm khi hoàn thiện sẽ có màu đỏ của đất, màu đen đen của khói và ánh lên độ bóng tự nhiên rất đẹp mắt.

Tất cả công đoạn làm nên Gốm Bàu Trúc hoàn toàn bằng thủ công do đó mỗi sản phẩm đều mang dấu ấn riêng và không sản phẩm nào giống tuyệt đối sản phẩm nào. Mỗi sản phẩm là sức lao động, là niềm đam mê, là tình yêu với đất. Sản phẩm gốm Bàu Trúc không chỉ mang giá trị vật chất mà còn mang giá trị nhân văn bảo tồn 1 nét văn hóa đặc sắc Chăm lâu đời. Chúng tôi chỉ gọi ngắn gọn là những con người “THỔI HỒN CHO ĐẤT”.

Làng gốm Bàu trúc đã trải qua hàng trăm năm hình thành và phát triển, nên từ lâu đã gắn liền với đời sống con người, ít nhất là đối với cộng đồng người Chăm tại Ninh Thuận. Các sản phẩm gốm xưa kia thường được ưa chuộng như chum, chậu, nồi đất… Và trong thời kỳ đổi mới như ngày nay, các sản phẩm được cải tiến thêm về mẫu mã để phù hợp hơn với du khách, nhưng lại khó bán hơn các sản phẩm truyền thống.

 

Quy trình để chế tác gồm các công đoạn sau:

Chỉ khoảng 10 phút là một chiếc bình nhỏ được ra đời dưới đôi tay tài hoa của các bà, các cô. Sản phẩm sau khi nặn xong phải được đem ra phơi cho khô. Cứ khoảng 10 ngày đến nửa tháng, người ta sẽ tập hợp nhiều sản phẩm từ 100 – 200 cái lại rồi đem nung một lần. Và trước khi nung, người ta thường chuẩn bị rơm rạ chất thành một khoảng rộng vài mét, để các sản phẩm lên rồi phủ tiếp rơm rạ và củi khô lên. Cứ như vậy rồi đốt lửa lên nung. Vì nung bằng rơm và củi khô, nên sản phẩm có khá nhiều màu như đen, nâu, đỏ đất, cam vàng…

Nghề gốm ở làng gốm Bàu Trúc nay vẫn còn hoạt động nhộn nhịp. Tuy nhiên, so với trước kia nghề gốm ở đây có phần suy giảm chút ít. Nguyên nhân khách quan có thể đến từ nhu cầu người mua hoặc các thế hệ trẻ sau này được tiếp cận với môi trường tri thức nên ít mặn mà với nghề thủ công này.

Nhưng điểm sáng có thể nhắc đến là số lượng khách du lịch đổ về làng gốm Bàu Trúc ngày càng đông đúc nên có thể giúp cho việc quảng bá một thương hiệu truyền thống được phổ biến rộng rãi hơn. Mặc dù khách đến cũng chủ yếu để tham quan chứ mua sản phẩm gốm cũng không nhiều.

Bên cạnh đó, hiện nay một số ít thanh niên trẻ trong làng, nhất là nam giới đã quan tâm đến nghề làm gốm. Nhưng chủ yếu họ làm và sáng tác ra các mẫu mã như tương tháp Chăm, phù điêu…

Nếu có dịp hãy đến với Ninh Thuận, đến thăm làng gốm Bàu Trúc – nơi “đất nở hoa” từ những đôi bàn tay tài hoa của các cô, các chị, các thiếu nữ đôi mươi nhẹ nhàng, hiền dịu. Bên cạnh đó là trở về với một làng nghề truyền thống, một làng nghề mang đậm tinh hoa dân tộc Việt Nam

---

CÔNG TY TNHH DU LỊCH THÁM HIỂM & SỰ KIỆN ĐỒNG BẰNG MEKONG
Trụ sở: 58 Đường 3/2, P.Xuân Khánh, Q.Ninh Kiều, Tp.Cần Thơ
Tel: 0292-3.819.219 - Fax: 0292-3.819.219 – Hotline: 0919.44.45.45
Email: thamhiemmekong@gmail.com – Website: mekongdeltaexplorer.vn